Toprak Kaymasının Nedenleri ve Oluşumu
Toprak kaymaları, özellikle Erzincan’da yaşanan heyelan olaylarıyla gündeme gelmiştir. Erzincan’ın İliç ilçesinde bir altın madeninin bulunduğu alanda meydana gelen toprak kayması, kurtarma çalışmalarıyla birlikte tartışmaları da beraberinde getirmiştir. Hızlı kütle hareketleri, genellikle ilkbahar aylarında daha sık gözlemlenen heyelanlar, asıl heyelanlar, göçmeler ve toprak kaymaları olarak üç ana gruba ayrılmaktadır. İşte, toprak kayması nedir ve heyelan neden oluşur sorularının yanıtlarına yönelik detaylı bilgiler.
Erzincan Toprak Kaymasının Nedenleri
Erzincan İliç’teki toprak kaymasıyla ilgili olarak Erzincan Valisi Hamza Aydoğdu yaptığı açıklamada şunları ifade etti:
“Biz gerekli doğru bilgileri vereceğiz. Sağ ve sol taraftaki toprak kaymasını yerinde inceledik. Ekiplerimiz ölçümleri yapıyorlar. Bizim için en önemli olan, toprak altında kalan vatandaşlarımızı sağ salim kurtarmaktır. Cumhurbaşkanımız Mısır’dan aradı, durumu paylaştık. Canla başla çalışıyoruz. Eğer bir eksiklik veya hata varsa, devlet bunun gereğini yapar. Resmi makamların açıklamadığı hiçbir şeye itibar etmeyin. Toprak kaymasının dışında herhangi bir sorun yok. Fırat Nehri’ne akıntı söz konusu değil. İçişleri Bakanımız ve Enerji Bakanımız Mısır’dan hareket etti ve buraya gelecekler.”
Toprak Kayması (Heyelan) Nedir?
Heyelan ya da toprak kayması, zeminin kaya veya yapay dolgu malzemesinden oluşan bir yamacın yer çekimi, eğim, su ve diğer kuvvetlerin etkisiyle aşağı ve dışa doğru hareketine denir. Kayalardan, döküntü örtüsünden veya topraktan oluşan kütlelerin, çekimin etkisi altında yerlerinden koparak yer değiştirmesi heyelan olarak tanımlanır. Bazı heyelanlar büyük bir hızla gerçekleşirken, bazıları daha yavaş seyreder. Heyelanlar, yeryüzünde oldukça sık meydana gelen ve yaygın bir kütle hareketi türüdür. Aşınmada önemli rol oynarlar ve büyük heyelanlar topoğrafyada derin izler bırakabilir. Türkiye’de en fazla görülen yerler, özellikle Doğu Karadeniz şerididir.
Eğimlerin fazla olduğu sahalarda heyelan riski artmaktadır. Fay yamaçları dik eğimlerin oluşmasına neden olarak heyelanları kolaylaştırabilir. İnsanlar, kanallar ve yollar açarak veya maden kazılarından çıkan toprakları dengesi bozulmuş yamaçların üzerine atarak heyelan oluşumuna neden olan koşulları hazırlarlar. Gevşek unsurların denge açısını aşması durumunda heyelan meydana gelir. Özetle, toprak çökmesi olarak tanımlanabilir.
Heyelan Nedenleri
- Yağmur sularının toprağa sızmasıyla suya doygun hale gelmesi.
- Karların ve buzulların erimesi.
- Yeraltı suyunun artması veya gözenekli su basıncının yükselmesi (örneğin, yağmurlu mevsimlerde akiflerin dolması);
- Hidrostatik basıncın artması, çatlaklar ve kırıklar üzerindeki etkisi;
- Dikey bitki örtüsünün kaybı veya eksikliği, toprak besinleri ve yapısı (örneğin, orman yangınlarının etkisi);
- Fiziksel ve kimyasal ayrışma (örneğin, tekrarlanan donma ve çözünme, ısıtma ve soğutma);
- Depremler, zemin sarsıntısına neden olarak eğimi istikrarsızlaştırabilir ve heyelana yol açabilir;
- Volkanik püskürmeler.
Heyelanlar, insan faaliyetleriyle de şiddetlenebilir:
- Ormansızlaşma, tarımsal toprak işleme ve inşaat faaliyetleri;
- Makine veya trafik kaynaklı titreşimler;
- Patlama ve madencilik faaliyetleri;
- Hafriyat çalışmaları, eğim şekillerini değiştirerek yeni yükler uygulama;
- Toprağa sızan su miktarını değiştiren tarım veya ormancılık faaliyetleri, kentleşme.
Ayrıca, arazi kullanımı ve zamansal değişim, arazi bozulması, aşırı yağışlar, erozyon ve heyelan olaylarının sıklığını artırabilir.
Önlemler
Heyelan riskini azaltmak için; yamaçlara set yapılması, kütlenin kaymasına neden olan alanların kazılması, zemin sertleştirilmesi ve istinat duvarlarının inşa edilmesi gibi çeşitli önlemler alınabilir.
